Duiding van de deeleconomie
Wat is de deeleconomie?
De deeleconomie geniet een steeds grotere bekendheid. De term en de initiatieven die ermee geassocieerd worden, verschijnen bijna dagelijks in de media. Het is echter niet altijd even duidelijk wat wel, en wat niet tot de deeleconomie behoort. Daarom werken we in deze periode samen met experts uit binnen- en buitenland (waaronder Rachel Botsman, Koen Frenken, Toon Meelen en Martijn Arets), om tot scherpe en algemeen te gebruiken definities te komen.
Deeleconomie, een veel gedeelde term
De meest uiteenlopende initiatieven en ondernemingen associeren zich met de deeleconomie. Een eerste onderscheid bestaat binnen de deeleconomie. Hoewel alle deelplatformen ervoor zorgen dat mensen in staat gesteld worden om meer te delen, verschillen de businessmodellen flink. Variërend van bedrijven die zelf een helder winstoogmerk, en aandeelhouders, hebben; tot sociale ondernemingen die naast financiële winst ook maatschappelijke winst nastreven; tot organiaties die de winst van de onderneming delen met de eigen gebruikers en de 'planeet.' Er bestaat dus een belangrijk onderscheid: het businessmodel van de ondernemingen kan verschillen, maar wat de ondernemingen doen blijft deeleconomie.
Het woord deeleconomie wordt toegepast op meer fenomenen dan wat de betekenis van het woord letterlijk suggereert. Eigenlijk doelt men doorgaans op wat in het Engels de 'collaborative economy' genoemd wordt, dat wij hier definiëren als:
'Een economisch systeem bestaande uit decentrale netwerken en marktplaatsen van mensen en onderbenutte goederen, die waarde ontsluiten door vraag en aanbod te verbinden op een manier die traditionele instituties en intermediairs overbodig maakt.'
Hoe? Consumeren / produceren / handelen.
Wat? Producten / diensten / kennis / geld / energie.
Organisatievormen? Peer-to-peer marktplaatsen / business-to-business marktplaatsen / coöperatieven.
Een peer-to-peer-marktplaats (‘persoon-tot-persoon’) stelt haar bezoekers in staat om vraag en aanbod omtrent bepaalde producten, diensten, kennis en geld bij elkaar te laten komen. De voornaamste vorm van een dergelijke marktplaats is een website of applicatie (‘app’), die is ontworpen om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Maar ook Facebook- of WhatsApp-groepen kunnen functioneren als marktplaats. Een variant op de peer-to-peer-marktplaats is de business-to-business-marktplaats. Hier worden, op eenzelfde wijze, bedrijven en organisaties in staat gesteld om onderling producten, diensten, kennis en geld te verhandelen. Een manier waarop mensen onderling producten en diensten consumeren en produceren, is door te verenigen in coöperatieven. Binnen een coöperatief creëert een groep mensen zelf een product of dienst. Een veelgebruikte internationale term hiervoor is ‘crowdsourcing’. Denk aan Wikipedia: het samen produceren en consumeren van een encyclopedie. Of de Broodfondsen: het samen produceren en consumeren van sociale zekerheid. Of Winddelen: het samen produceren en consumeren van windenergie.
Onderdelen van de collaborative economy
Gezien de grootte van de collaborative economy, zijn de definities voor de verschillende onderdelen bijzonder nuttig om het gehele speelveld en de verschillende spelers daarbinnen te kunnen plaatsen, duiden en begrijpen.
Voordat we de onderdelen langs gaan, beschrijven we nog één as die voor alle onderdelen geldt en die correspondeert met het overzicht van het speelveld. Deze as loopt van de kern van het speelveld tot aan de buitengrens en kent drie delen. Het eerste deel betreft de offline variant. Hier vinden dezelfde activiteiten en transacties plaats, maar dan offline en zonder de hulp van een digitale marktplaats. Het tweede deel bestrijkt juist wel de online marktplaatsen. Dit gedeelte begint met eenvoudige marktplaatsen met veel persoonlijk contact, zoals een Facebookgroep, en eindigt bij zeer geavanceerde marktplaatsen zonder persoonlijk contact zoals ParkFlyRent en Iambnb; dit zijn nog altijd peer-to-peer marktplaatsen maar de vraag- en aanbodzijde ontmoeten elkaar niet meer. Het derde en buitenstaande gedeelte van de as bestrijkt de product-dienst-systemen. Dit gaat om bedrijven die hun producten niet langer verkopen maar aanbieden als dienst. Deze as begint bij de moderne, gedistribueerde systemen zoals Car2Go, en eindigt bij meer traditionele en gecentraliseerde verhuursystemen, zoals Hertz.
Deeleconomie:
Een economisch systeem waarbij consumenten elkaar gebruik laten maken van hun onderbenutte consumptiegoederen, eventueel tegen betaling.
Voorbeelden: Peerby, Airbnb, Blablacar, 3D Hubs, MyWheels, Snappcar, Barqo, Deelit, Jipio, huizenruil.com, REWEAR.
Redistribution (tweedehands) economie:
Een economisch systeem waarbij consumenten consumptiegoederen doorgeven, ruilen of verkopen.
Voorbeelden: Marktplaats, iKringloop, IkGeefWeg.
On demand (op-afroep) economie:
Een economisch systeem waarbij banen, klussen en diensten verbonden worden met onafhankelijke aannemers, waardoor er werk en diensten op-afroep aangeboden kunnen worden, doorgaans tegen betaling.
Voorbeelden: Thuisafgehaald, Croqqer, Pawshake, Uber, Wehelpen, Withlocals, ZorgVoorElkaar.
Peer learning economie:
Een economisch systeem waarbij mensen onderling kennis delen of produceren binnen decentrale netwerken, eventueel tegen betaling.
Voorbeelden: Konnektid, BrownCow, MOOCS, Wikipedia.
Peer finance economie:
Een economisch systeem waarbij mensen in elkaar investeren, doorgaans voor een tegenprestatie.
Voorbeelden: OnePlanetCrowd, GeldVoorElkaar.
Peer utilities economie:
Een economisch systeem waarbij mensen onderling energie verhandelen of produceren binnen decentrale netwerken.
Voorbeelden: Vandebron, De Windcentrale,
Het speelveld is en blijft volop in beweging. Ook wij (shareNL) blijven leren en zullen samen met onze partners in binnen- en buitenland, ons uiterste best blijven doen om het speelveld te ontwikkelen. Voor die ontwikkeling zijn breed gedragen en bruikbare definities absoluut noodzakelijk. Wij hopen dat de huidige definities daaraan bijdragen, en nodigen jou van harte uit om mee te denken en te reageren*.
Meer over definities:
http://www.mejudice.nl/artikelen/detail/wat-is-nu-eigenlijk-deeleconomie
http://www.nesta.org.uk/publications/making-sense-uk-collaborative-economy
http://www.collaborativeconsumption.com/2013/11/22/the-sharing-economy-lacks-a-shared-definition/